14 listopada – Światowy Dzień Walki z Cukrzycą

Co to jest cukrzyca wg. WHO?

To grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia w cukrzycy wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

Rodzaje cukrzycy - klasyfikacja cukrzycy według ADA (1997 - etiologiczna):

1. Cukrzyca typu I
   Destrukcja komórek beta wiodąca do bezwzględnego deficytu insuliny
   •    autoimmunologiczna
   •    idiopatyczna
2.  Cukrzyca typu II
   Od przewagi insulinooporności ze względnym deficytem insuliny do
   przewagi deficytu insuliny i umiarkowanej insulinooporności
3. Inne typy cukrzycy
   •    genetyczne defekty czynności komórki beta,
   •    genetyczne defekty działania insuliny,
   •    choroby zewnątrzwydzielniczej części trzustki,
   •    endokrynopatie,
   •    leki i substancje chemiczne,
   •    infekcje,
   •    rzadkie postacie cukrzycy wywołane procesem immunologicznym,
   •    inne uwarunkowane genetycznie zespoły związane z cukrzycą.
4. Cukrzyca ciążowa

Czy wiesz że?

• ONZ uznało cukrzycę za epidemie XXI wieku.
• WHO w 2014 oszacowało, że liczba osób chorych na świecie wynosi 422 mln - w Polsce jest to blisko 3 miliony ludzi.
• Średnio co 10 sekund diagnozowane są kolejne przypadki cukrzycy.
• Oszacowano, że w 2012r z powodu cukrzycy zmarło 1,5 mln osób - co 6 sekund umiera kolejna osoba z powodu nieodpowiedniego leczenia cukrzycy lub jej powikłań.
• Wzrasta ilość chorych borykających się z powikłaniami tej choroby - badania wykazują, że w rankingu przyczyn niepełnosprawności wśród populacji całego świata cukrzyca plasuje się w pierwszej dziesiątce.
• Badania wykazują, że znaczną część zgonów z powodu cukrzycy ponoszą osoby w produktywnym wieku od 40 do 60 lat , często spowodowane jest to zbyt późnym wykryciem tej dolegliwości, a nawet pośmiertnym.
• Światowa Organizacja Zdrowia prognozuje, że do 2030 roku liczba zachorowań może wzrosnąć aż o 40%, czyli będzie wynosić około 592 miliony chorych.
• Najpowszechniej występuje cukrzyca typu 2, ściśle związana ze sposobem odżywiania i stylem życia.
• Co piąta osoba przyznaje, że nigdy nawet  nie kontrolowała poziomu glukozy we krwi.

Występowanie cukrzycy typu 2 [szacunkowe liczby bezwzględne (mln)] w różnych krajach świata

• Indie    20,8
• Chiny    17,1
• Stany Zjednoczone    14,3
• Rosja    9,2
• Japonia    6,5
• Brazylia    5,3
• Indonezja    4,9
• Pakistan    4,7
• Meksyk     4,2
• Ukraina    3,7
• Polska    2,0

Źródło: https://journals.viamedica.pl/diabetologia_kliniczna/article/viewFile/8804/7511

Najczęstsze przyczyny cukrzycy typu II

• Rozwój cywilizacyjny oraz szybkie tempo życia.
• Otyłość wisceralna - brzuszna.
• Za wysoki wskaźnik BMI, co bezpośrednio związane jest z nadmierną masą ciała.
• Nieodpowiednia, źle zbilansowana dieta.
• Niehigieniczny tryb życia, czyli stosowanie używek typu alkohol czy papierosy.
• Obciążenia genetyczne np. cukrzycy w rodzinie.
• Zmniejszona aktywność fizyczna.
• Dyslipidemia.
• Szeroka gama wysoko przetworzonych produktów „zalewających” rynek spożywczy oraz mody żywieniowe.
• Niewiedza i ignorancja zdrowych nawyków żywieniowych.
• Bagatelizowanie istoty choroby oraz prewencji zdrowotnej.
• Brak wiedzy i  dociekliwości tyczącej się tego typu schorzeń.
• Starzejące się społeczeństwo.
• Istnienie innych chorób dietozależnych.
• U kobiet dodatkowymi czynnikami ryzyka mogą być:
  • przebyta cukrzyca ciążowa
  • waga urodzonego dziecka > 4kg
  • zespół policystycznych jajników

Czy to tylko cukier?

Jak wykazują bezlitosne statystyki niewiedza i ignorancja w odniesieniu do zaburzeń cukrowych może okazać się katastrofalna w skutkach.  Warto zatem zastanowić się chwilę, czy cukrzyca to problem tylko natury profilu węglowodanowego?  Odpowiedź wydaję się oczywista, ale czy na pewno? Jak pokazują liczne badania wielu chorych nie zdaje sobie sprawy z  tego, iż cukrzyca jest chorobą ogólnoustrojową. Oznacza to nic innego niż fakt, iż jest ona uzależniona od stanu ogólnego całego organizmu, a nawet może być uwarunkowana współistnieniem innych chorób lub zaburzeń dietozależnych.

Przy prewencji oraz leczeniu tej dolegliwości bardzo ważną rolę odgrywa kontrola ciśnienia krwi, kontrola profilu lipidowego,  kontrola prawidłowego funkcjonowania nerek  oraz stężenie soli w diecie. Funkcją insuliny nie jest jedynie normalizacja poziomu glukozy, ale także odczuwalna regulacja całego profilu lipidowego i łatwiejsze utrzymanie prawidłowej masy ciała.

Od insulinooporności do cukrzycy jeden krok

W czasopiśmie Nefrologia i Dializoterapia Polska z 2011 r, Piotr Wesołowski i Zofia Wańkowicz utrzymują, że „Insulinoopornością określa się zaburzenie homeostazy glukozy, polegające na zmniejszeniu wrażliwości tkanek docelowych na insulinę, pomimo jej prawidłowego lub podwyższonego  stężenia w surowicy krwi. Rozróżnia się trzy rodzaje zaburzeń prowadzących do oporności na działanie insuliny - insulinooporność przedreceptorową, receptorową i poreceptorową.”

Postaci insulinooporności

Insulinooponość obwodowa – ma swój początek w mięśniach szkieletowych oraz tkance tłuszczowej, charakteryzuje się upośledzonym  wyłapywaniem oraz rozkładem cząsteczek glukozy przez mięśnie szkieletowe. Dodatkowo następuje zwiększony wyrzut  wolnych kwasów tłuszczowych zainicjowany nadmierną lipolizą.

Insulinoopornośc wątrobowa – związana ściśle z pracą komórek wątrobowych, czyli hepatocytów. Skutkuje ona znacznym wzrostem trójglicerydów oraz frakcji VLDL cholesterolu.

W celu ustalenia i zdiagnozowania insulinooporności wykonuje się specjalistyczne badania wykazujące zawartość glukozy i insuliny oraz ich zależności w określonych warunkach.

Jeżeli chcesz się dowiedzieć więcej na temat diagnostyki leczenia oraz charakterystyki insulinooporności to zachęcamy do bliższego zapoznania się z artykułem Piotra Wesołowskiego i Zofii Wańkowicz Insulinooporność - metody rozpoznawania i następstwa kliniczne opublikowanego w Nefrologia i Dializoterapia Polska (2011r. nr 4). Dostępny również na stronie: http://wple.net/nefrologia/nef_numery-2011/a-nefro-4-2011/243-246.pdf

Wykazano w badaniach, że występowanie insulinooporności stanowi ważna kliniczną przesłankę do wystąpienia cukrzycy typu II w przyszłości. Nie oznacza to jednak oczywistości tego zjawiska, gdyż inne badania wykazały, że osoby chorujące na insulinooporność charakteryzuje wzmożony proces produkcji insuliny i jej wydzielania. Uwarunkowane jest to jednak utrzymywaniem prawidłowego poziomu glikemii i tylko w takim przypadku proces kompensacyjny chroni przed rozwinięciem się cukrzycy typu II - jak opisuje Maciej T. Małecki z Katedry i Kliniki Chorób Metabolicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Cukrzyca - najczęstsze powikłania

• cukrzycowa choroba nerek: uszkodzenie nerek wynikające z utrzymującego się podwyższonego stężenia glukozy we krwi. Istotne jest tu kontrolowanie zawartości kreatyniny we krwi, sprawdzanie ilości wydalanych albumin z moczem oraz wartość przesączenia kłębuszkowego.
  Badania wykazały, że uszkodzenia nerek stwierdza się w momencie rozpoznania cukrzycy już u około 20-30% chorych.
• retinopatia cukrzycowa: najbardziej powszechne powikłanie wzroku wywołane nieustabilizowaną cukrzycą, barkiem profilaktycznych badań bądź nieprawidłowym leczeniem. Wiąże się z uszkodzeniem naczyń krwionośnych odżywiających siatkówkę. Skutkiem mogą być krwotoki bądź też narastanie nowych naczyń krwionośnych na powierzchni siatkówki. Nie leczona retinopatia nieuchronnie prowadzi do utraty wzroku, co gorsza retinopatia jest bezbolesna.
  W celu uchronieniem się przed tym powikłaniem należy poddawać się regularnym badaniom okulistycznym, wyregulować poziom cukru oraz dbać o prawidłowy poziom ciśnienia tętniczego.
• neuropatia cukrzycowa: tym mianem określa się uszkodzenia obwodowego układu nerwowego przy współistniejącej cukrzycy i po uprzednim wykluczeniu innych dolegliwości i schorzeń neurologicznych.
  Powikłanie tego typu może występować zarówno w cukrzycy typu 1 jak i 2, jest ściśle związane z długością trwania choroby oraz wiekiem chorującego. Zatem osoby starsze oraz długo chorujące są zdecydowanie bardziej narażone na rozwinięcie się neuropatii cukrzycowej.
  Według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego najskuteczniejszą metodą przeciwdziałania neuropatii jest restrykcyjne utrzymywanie poziomu glikemii w normie, tyczy się to także poziomu hemoglobiny glikowanej. PTD donosi, że przestrzeganie tych parametrów redukuje wystąpienie klinicznej neuropatii nawet o 60%. Uszkodzenia w obrębie OUN mogą przyczynić się do rozwinięcia zespołu stopy cukrzycowej.
• zespół stopy cukrzycowej: pod tym terminem kryją się różnego typu zakażenia i/lub owrzodzenia i/lub destrukcje tkanek głębokich stóp. Wynikające z uszkodzeń nerwów obwodowych i/lub naczyń - o różnym stopniu zaawansowania.
  Chory zobowiązany jest do dokładnego oglądania stóp, struktur skórnych oraz ścisłej pielęgnacji i higieny stóp. Ponadto zaleca się systematyczne badania stóp, stosowanie specjalistycznego obuwia oraz skarpet. Prewencja w tym przypadku jest niezwykle ważna ponieważ jak twierdzi Polskie Stowarzyszenie Diabetyków co drugi pacjent traci nogę, to oznacza że rocznie w Polsce dokonuje się aż 14 000 amputacji.
• udar mózgu: udowodniono, że pacjenci hospitalizowani z powodu udaru mózgu to w około 20% osoby ze zdiagnozowaną cukrzycą, a od 16 do 24% to osoby z jeszcze nie rozpoznaną cukrzycą - co oznacza, że hiperglikemia stanowi niebezpieczny czynnik ryzyka udaru mózgu. Wykazano również, że tyczy się to zarówno udaru krwotocznego jak i niedokrwiennego. Podwyższony poziom cukru jest równoznaczny z cięższym przebiegiem, zwiększoną śmiertelnością oraz dużo niższym rokowaniem pacjentów.

Prewencja i leczenie cukrzycy

Rodzaj leczenia cukrzycy uzależniony jest od jej typu oraz stopnia zaawansowania, może to być insulinoterapia, farmakoterapia oraz bezwzględnie dieto terapia. Wszystkie typy cukrzycy należy obowiązkowo monitorować, pomocne będzie korzystanie z pomocy diabetologa oraz dietetyka. Wyuczenie i wdrożenie prawidłowych zachowań oraz nawyków pomoże w sukcesywnym stabilizowaniu glikemii oraz zapobieganiu powikłaniom.

Niezwykle istotne jest wprowadzenie jak największej liczby akcji, programów mających na celu poszerzanie wiedzy z zakresu cukrzycy. Pozwoli to na efektywniejszą profilaktykę i prewencję zdrowia.

A co z aktywnością fizyczną? Oczywiście jest ona niezwykle istotna zarówno w leczeniu jak i na etapie profilaktyki wszelkich chorób związanych ze złym stylem życia w tym cukrzycy.

Małgorzata Zielke oraz Julita Reguła pod patronatem Katedry Higieny Żywienia Człowieka oraz Akademii Rolniczej w Poznaniu postanowiły dokonać badania wykazującego zależności między sposobem odżywiania i aktywnością fizyczną,a wskaźnikami antropometrycznymi chorych na cukrzycę typu 2. Pracy przyświecało ponadto potwierdzenie stwierdzenia wysnutego przez Philipsa, Carapetisa oraz Wallberga- Henrikssona , że:
„Trening fizyczny poprawia wrażliwość na insulinę oraz modyfikuje wiele innych fizjologicznych i metabolicznych dysfunkcji, które są związane z cukrzyca m. in. zmniejsza zawartość tłuszczu w ciele obniża ciśnienie krwi i normalizuje poziom lipoprotein” oczywiście pod warunkiem, ze jest wykonywany systematycznie.

Badanie wykazało, iż wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej połączonej z odpowiednią dietą wykazuje korzystne zmiany w obrębie otłuszczenia organizmu, masy ciała oraz w skuteczniejszym leczeniu cukrzycy.

Więcej na ten temat na stronie: http://www.izz.waw.pl/attachments/article/31/ZCzM%202007,3-4,1132-1137.pdf

Wskazówki żywieniowe

•    Jedz regularnie 5, a nawet 6 posiłków dziennie – najlepiej co 3 h
•    Pij minimum 1,5 l wody dziennie
•    Unikaj niezdrowych kwasów tłuszczowych, zwłaszcza izomerów trans
•    Wybieraj chude formy mięsa i ryb
•    Ogranicz takie formy obróbki jak smażenie, duszenie z tłuszczem
•    Zastąp tłuszcze zwierzęce roślinnymi
•    Wybieraj węglowodany złożone, czyli produkty zbożowe pełnoziarniste
•    Unikaj nadmiernej podaży soli – nie dosalaj i kupuj produkty niskosodowe
•    Jedz pełnowartościowe białko – ryby, produkty mleczne, jaja
•    Jedz jak najwięcej warzyw i owoców każdego dnia – zachowując proporcje 80% warzyw i 20% owoce
•    Wyklucz z jadłospisu cukier i słodycze – zastąp je owocami lub orzechami
•    Unikaj używek typu alkohol, czy papierosy
•    Wprowadź do codziennego menu błonnik pokarmowy

Aby prawidłowo układać jadłospis warto korzystać z nowej Piramidy Zdrowego Żywienia:

Źródło (oraz obrazek w pełnym rozmiarze):  http://www.izz.waw.pl/attachments/article/555/Nowa%20Piramida%20Zdrowego%20%C5%BBywienia.jpg

Ciekawostki z literatury naukowej:

Mikroflora bakteryjna, a cukrzyca – udowodniono, że stan flory jelitowej ma znaczący wpływ na zwiększenie, bądź zmniejszenie ryzyka rozwinięcia cukrzycy. W zależności od tego im bardziej zmieniona jest naturalna flora bakteryjna tym ryzyko jest większe. Co może powodować takowe zmiany? Na pewno sposób odżywiania, stres, przebyte choroby oraz zabiegi chirurgiczne, ale także i co bardzo istotne otyłość. W przypadku tego ostatniego okazała się wręcz, że zjawisko otyłości wiąże się z produkcją patogennej flory bakteryjnej, która bytuje w tkance tłuszczowej brzusznej i może  prowadzić do niewydolności nerek, wątroby oraz rozwijać ogólnoustrojowy stan zapalny. Rozważa się transplantacje mikroflory bakteryjnej w celu skuteczniejszych metod leczenia cukrzycy.

Błonnik pokarmowy, a cukrzyca – o niezwykłym działaniu na ustrój człowieka błonnika pokarmowego można by pisać godzinami. Wykazuje on zbawienny wpływ na profil lipidowy, trawienny, immunologiczny, ale nie tylko. Przyczynia się on do aktywnego oczyszczania organizmu z zanieczyszczeń, zbędnych produktów przemiany materii usprawniając pracę metabolizmu dzięki czemu ułatwia normalizacje masy ciała.
Wykazano jednak, że kluczowe w procesie prewencji może okazać się  źródło z jakiego pochodzi włókno pokarmowe.  Organizacja European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC)-InterAct Study wykazała w swoich badaniach, że regularne spożycie błonnika każdego dnia skutecznie obniżyło ryzyko cukrzycy typu 2 jeżeli pochodził on zarówno z produktów zbożowych jak i warzyw.  Efekt ten był niewidoczny jeżeli podstawą błonnika były owoce.

Cuda medycyny - czyli nadzieja dla cukrzyków

Mamy tu na na myśli w dalszym ciągu innowacyjną metodę transplantacji trzustki.
Jest to ogromny przełom w dziedzinie walki z cukrzycą i daje ogromną nadzieję chorym zwłaszcza z typem 1. Jednak cały czas wykonywane są badania, analizy, modyfikacje, by ta metoda była jak najbardziej skuteczna i bezpieczna dla chorego.

Więcej na stronach:
http://www.szugarfrik.pl/2016/10/27/pionierskie-badania-polakow-nad-bioniczna-trzustka/
http://www.szugarfrik.pl/2016/05/26/przeszczep-jako-metoda-leczenia-cukrzycy-typu-1-gosia-pionierska-transplantacja-zycie-cukrzycy/
http://www.szugarfrik.pl/2016/05/19/przeszczep-jako-metoda-leczenia-cukrzycy-typu-1-basia-pol-roku-bez-cukrzycy/

Dietetyk Agnieszka Świderek
Marlena Świderek

Literatura:

1. Prof. dr hab. n. med. Gumprecht J. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzyce 2016 – Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, „Diabetologia kliniczna” 2016, tom 5, supl. A
2. Nowakowski A. Epidemiologia cukrzycy, „Diabetologia praktyczna” 2002, tom 3, nr 4
3. WHO, Światowy raport na temat cukrzycy, 2016, http://www.mz.gov.pl/wp-content/uploads/2016/04/pl_streszczenie-w-okladce-4.pdf
4. Koalicja na rzecz walki z cukrzycą, Niebieska księga cukrzycy, Warszawa 21.11.2013
5. Wojtasiński Z. Eksperci: cukrzycę ma 2,73 mln Polaków, to pierwsze wiarygodne dane, 10.03.2016, http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,408736,eksperci-cukrzyce-ma-273-mln-polakow-to-pierwsze-wiarygodne-dane.html
6. Rzucidło – Zając P. Cukrzyca w Polsce- pierwsze kompletne i wiarygodne opracowanie, 9.03.2016,  https://ippez.prowly.com/5368-najnowsze-dane-dotyczace-cukrzycy
7. Oko A, Mostowska M. Cukrzycowa choroba nerek w stadium 3 I 4 przewlekłej choroby nerek, “Forum nefrologiczne” 2008, tom 1 nr 2
8. Wesołowski P, Wańkowicz Z. Insulinooporność – metody rozpoznawania i następstwa kliniczne, “ Nefrologia I Dializoterapia Polska” 2011, tom 15 nr 4
9. Małecki T. M. Otyłość - insulinooporność – cukrzyca typu 2, „ Kardiologia Polska” 2006; 64: 10, supl. 6
10. Dr n. med. Jasik M. Retinopatia cukrzycowa, 2003, http://diabetologiaonline.pl/lekarz_diabeto_adoz,info,62,0.html
11. Szczyrba S, Kozera G, Bieniaszewski L, Nyka M. W. Neuropatia cukrzycowa - patogeneza, rozpoznawanie,zapobieganie, leczenie, “ Forum Medycyny Rodzinnej” 2010, tom 4, nr 5
12. Zielke M, Reguła J. Sposób żywienia i aktywność fizyczna, a wskaźniki antropometryczne chorych na cukrzycę typu , „ Żywienie człowieka i metabolizm” 2007, nr 34
13. IŻŻ, Powstrzymajmy falę cukrzycy, http://www.izz.waw.pl/pl/component/content/article/3-aktualnoci/aktualnoci/580-powstrzymajmy-fale-cukrzycy
14. Wranicz J. Mikroflora bakteryjna w przewodzie pokarmowym a występowanie cukrzycy, http://ptd.org.pl/artykuly/mikroflora-bakteryjna-w-przewodzie-pokarmowym-wystepowanie-cukrzycy
15. Pałkowska E, Wranicz J. Związek pomiędzy spożyciem błonnika pokarmowego i częstością występowania cukrzycy typu 2 w ośmiu krajach europejskich: EPIC - InterAct Study i metaanaliza badań prospektywnych, http://ptd.org.pl/artykuly/zwiazek-pomiedzy-spozyciem-blonnika-pokarmowego-i-czestoscia-wystepowania-cukrzycy-typu-2-w